Martin Scorsese — filmy, nagrody i wyróżnienia w karierze słynnego reżysera

Martin Scorsese: wizjoner kinematografii i jego wpływ na świat filmu

Martin Scorsese urodził się w 1942 roku w Nowym Jorku w Stanach Zjednoczonych w rodzinie sycylijskich imigrantów. Dorastał na Queens w dzielnicy Mała Italia, która jest znana z włoskiej populacji. Od dziecka interesował się sztuką; z początku chciał zostać malarzem, ale kochał też spędzać wolny czas w nowojorskich kinach. Jako młody chłopak miał rysować historie, które udało mu się zobaczyć, i projektować nowe ich zakończenia. Gdy w jego domu pojawił się telewizor, mógł w końcu lepiej przyjrzeć się hollywoodzkim filmom. 

Młody Scorsese wychowany w wierze katolickiej, przez jakiś czas chciał również zostać księdzem. Został jednak wydalony z młodzieżowego seminarium i wkrótce rozpoczął studia na Uniwersytecie Nowojorskim. Do podjęcia nauki miały go skłonić zajęcia z filmu. To właśnie w czasach studenckich stworzył swój pierwszy, kilkuminutowy projekt filmowy. 

Swoją pierwszą pracę rozpoczął jeszcze na Uniwersytecie Nowojorskim, gdzie pełnił funkcję asystenta operatora, Bairda Bryanta, przy filmie krótkometrażowym „Smiles” w reżyserii Johna G. Avildsena. Sam Scorsese w pierwszych latach kariery również kręcił filmy krótkometrażowe –  wśród nich można wyróżnić między innymi „It’s Not You, Murray!”, za który otrzymał swoją pierwszą nagrodę filmową w konkursie imienia Jesse L. Lasky’ego. 

Swój pierwszy pełnometrażowy film nakręcił w 1967 roku. Czarno-biała produkcja pod tytułem „Kto puka do moich drzwi?” spotkała się z bardzo pozytywnym odbiorem wśród krytyki filmowej. W 1969 roku Scorsese pracował jako wykładowca na Uniwersytecie Nowojorskim, a rok później wyjechał do Hollywood. Filmowe wykształcenie, ale też i doświadczenie, umożliwiły mu szybkie znalezienie pracy w branży i zostanie montażystą. Przeprowadzka do Kalifornii umożliwiła też reżyserowi nawiązanie wielu znajomości, w tym ze Stevenem Spielbergiem oraz Robertem de Niro.

Wkrótce kariera Martina Scorsese zaczęła nabierać rozpędu. W 1973 roku ukazał się jego kolejny film: „Ulice nędzy”, a w 1974 roku nawiązał współpracę z wytwórnią Warner Bros. Reżyser rozpoczął pracę nad kolejną produkcją – „Alicja już tu nie mieszka” odniosła komercyjny sukces i zaowocowała pierwszą nominacją do Oscara dla aktorki grającej główną bohaterkę. W 1976 roku ukazał się jeden z najbardziej znanych filmów Scorsese – „Taksówkarz”. Produkcja zebrała cztery nominacje do nagród Akademii Filmowej i odebrała Złotą Palmę w Cannes. Następny film, zatytułowany „Wściekły Byk” z 1980 roku, otrzymał aż sześć nominacji do Oscara, w tym tę dla „Najlepszego reżysera”! Na fali sukcesu tej czarno-białej produkcji, Scorsese rozpoczął międzynarodową kampanię promującą sztukę filmową w tym klasycznym stylu wizualnym.  

W 1985 roku powstało „Po godzinach”, za które Scorsese odebrał nagrodę dla najlepszego reżysera podczas Festiwalu w Cannes. Produkcja została doceniona za nowatorskie podejściem do reżyserii: wykorzystanie nietypowych ujęć kamery i światłoczułej fotografii, co nadało filmowi specyficzny, niemal oniryczny nastrój. W 1990 roku stworzył „Chłopców z ferajny’” – kolejny z filmów, który odniósł ogromny sukces komercyjny, ale zachwycił też i krytyków, zapewniając kolejne sześć nominacji do nagród Akademii Filmowej. 

W 2002 roku ukazał się film „Gangi Nowego Jorku”, który przyniósł reżyserowi pierwszą statuetkę za „Najlepszą reżyserię” podczas rozdania Złotych Globów. Był to również początek współpracy Scorsese z Leonardem DiCaprio, który już wkrótce ponownie pojawił się w filmie „Aviator” w 2004 roku. Produkcja ta odniosła kolejny ogromny sukces, zyskując sześć nominacji do Złotych Globów oraz jedenastu nominacji do Oscarów –  w tym ponownie dla „Najlepszego reżysera”. Scorsese na nagrodę tę jednak musiał jeszcze trochę poczekać – zdobył ją podczas następnego rozdania Akademii Filmowej. Oscara odebrał wtedy za film „Infiltracja”, w którym ponownie zagrał z DiCaprio. Współpraca ta rozwijała się przez kolejne lata; aktor wystąpił jeszcze w „Wyspie tajemnic” oraz „Wilku z Wall Street”.

Kolejnym ważnym projektem dla Scorsese była adaptacja powieści japońskiego autora  Shūsaku Endō, na podstawie której w 2016 roku powstało „Milczenie” z Andrew Garfieldem i Adamem Driverem w rolach głównych. Najnowszy film „Czas Krwawego Księżyca” z 2023 roku to kolejna, doceniona przez widzów i krytyków, współpraca z Leonardem DiCaprio i Robertem De Niro. 

Martin Scorsese jest też założycielem The Film Foundation, czyli organizacji non-profit, której celem jest konserwacja i odrestaurowywanie klasyków kina. Razem z innymi reżyserami, w tym m.in. Woodym Allenem, Stanleyem Kubrickiem oraz, od niedawna, Christopherem Nolanem, zajmują się szerzeniem świadomości i pozyskiwaniem funduszy na ratowanie filmowego dziedzictwa. W 2007 roku Scorsese założył też World Cinema Project, kolejną organizację non-profit, tym razem zajmującą się jednak kinem światowym – szczególnie z tych regionów, które nie mogą pozwolić sobie na dobre zachowanie historii swojej kinematografii. W 2017 reżyser przedstawił The African Film Heritage Project i zapowiedział rekonstrukcję filmów afrykańskich.

Warto wiedzieć też, że w 2011 roku Martin Scorsese został uhonorowany doktoratem honoris causa przez Państwową Wyższą Szkołę Filmową, Telewizyjną i Teatralną im. Leona Schillera w Łodzi. Podczas odbierania tytułu reżyser opowiadał między innymi o tym, jak ważną inspirację od zawsze stanowiły dla niego polskie filmy.

Scorsese był żonaty czterokrotnie. W 1965 roku ożenił się z Laraine Marie Brennan, a ich małżeństwo trwało sześć lat, do 1971 roku. Para doczekała się córki – Catherine. W 1976 roku Scorsese poślubił Julię Cameron, z którą miał córkę, Domenikę Cameron-Scorsese, która dziś pracuje jako aktorka. Po trwającym rok małżeństwie para się jednak rozwiodła. Scorsese ożenił się także z Isabellą Rossellini, a później z Barbarą De Fin. Oba małżeństwa rozpadły się jednak w krótkim czasie. W 1999 roku odbył się jego ślub Helen Schermerhorn Morris, z którą jest razem od ponad dwudziestu lat. Mają córkę Francescę – aktorkę i reżyserkę, występującą m.in. w filmach wyreżyserowanych przez ojca, takich jak „Aviator” i „Infiltracja”.

Filmowa podróż z Martinem Scorsese: przegląd jego najważniejszych dzieł

Przedstawiamy najważniejsze produkcje, które wyreżyserował Martin Scorsese – filmy, które zachwyciły widzów i zdobyły uznanie wśród krytyków!

Taksówkarz (1976)

 „Taksówkarz” (ang. „The Taxi Driver”) to dramat psychologiczny z 1976 roku. W rolach głównych pojawili się Robert de Niro oraz Jodie Foster. Film Martina Scorsese uważany jest za jedno z najważniejszych dzieł w historii kina.

Fabuła skupia się na Travisie Bickle’u, weteranie wojennym, który podejmuje pracę taksówkarza. Jego oczom ukazuje się zepsute oblicze społeczeństwa. Podczas jednej ze swoich nocnych zmian w Nowym Jorku poznaje młodą prostytutkę i postanawia jej pomóc. „Taksówkarz” został doceniony nie tylko za psychologiczne podejście i ukazanie złożonych postaci, ale także ze względu na swoją ciemną atmosferę, wyraziste ujęcia kamery i niezwykłą ścieżkę dźwiękową autorstwa Bernarda Herrmanna. 

Chłopcy z ferajny (1990)

„Chłopcy z ferajny” (ang. „Goodfellas”) to dramat gangsterski z 1990 roku, oparty na książce „Wiseguy” autorstwa Nicholasa Pileggi. W rolach głównych wystąpili Robert De Niro, Ray Liotta i Joe Pesci. 

Film przedstawia życie trzech mężczyzn w mafijnym półświatku w II połowie XX wieku. Scorsese przedstawia Henry’ego Hilla (grany przez Liottę), który wchodzi w świat przestępczy Nowego Jorku i staje się częścią mafijnej rodziny. Wraz z przyjacielem, Jimmym Conwayem (De Niro), oraz Tommym DeVito (Pesci), Henry uczestniczy w różnych przestępczych działaniach i szybką uczą się zasad panujących w świecie gangsterskim. Film stanowi klasykę gatunku i do dziś jest ceniony za genialny obraz amerykańskiej mafii.

Aviator (2004)

„Aviator” (ang. „The Aviator”) to film biograficzny z 2004 roku. Główną rolę w filmie odegrał Leonardo DiCaprio, który wcielił się w postać Hughesa.

Film stanowi opowieść o życiu legendarnego amerykańskiego milionera, reżysera, producenta i awiatora – Howarda Hughesa. Scorsese przedstawia różne etapy jego życia – od młodości i pracy w branży filmowej, aż po założenie własnych linii lotniczych. Nie pomija też życia osobistego: związków, które nawiązał w Hollywood oraz choroby psychicznej. Film jest doceniany za swoją reżyserię, scenariusz oraz za wierną rekonstrukcję epoki i postaci z historii amerykańskiego przemysłu filmowego i lotniczego. 

Infiltracja (2006)

„Infiltracja” (ang. „The Departed”) to thriller kryminalny z 2006 roku w reżyserii Martina Scorsese, stanowiący remake hongkońskiego filmu  „Wewnętrzna sprawa” (ang. „Infernal Affairs”). W rolach głównych wystąpili Leonardo DiCaprio i Matt Damon. Produkcja zdobyła Oscara dla „Najlepszego reżysera” dla Martina Scorsese oraz Oscara w kategorii „Najlepszy film”.

Scorsese ukazuje brutalność i korupcję w świecie przestępczym Bostonu. Fabuła filmu skupia się na dwóch postaciach: Billym Costiganie (Leonardo DiCaprio), tajnym agencie policji podszywającym się pod gangstera, i Colinie Sullivanie (Matt Damon), który jest gangsterem infiltrowanym w szeregi policji. Obydwaj, choć po przeciwnych stronach, próbują odkryć tożsamość infiltratora w swojej organizacji. Film został doceniony za intensywną fabułę, znakomite aktorstwo i zaskakujące zwroty akcji, co sprawia, że stanowi jedno z kluczowych dzieł w dorobku reżysera.

Wilk z Wall Street (2013)

„Wilk z Wall Street” (ang. „The Wolf of Wall Street”) to film stanowiący połączenie biografii i komedii kryminalnej. Główną rolę odegrał Leonardo DiCaprio.

Film przedstawia Jordana Belforta, brokera, który z rozmachem dąży na szczyt bogactwa. Jego życie zdominowane jest przez pieniądze, zabawę oraz kobiety, bez względu na konsekwencje. Wkrótce mężczyzna wzbudza jednak zainteresowanie FBI. Mimo wielu kontrowersji związanych z przedstawieniem etycznych wyborów Belforta, film odniósł ogromny sukces i został uznany za jedno z najbardziej znaczących dzieł ostatnich lat.

Martin Scorsese filmografia — od „Taksówkarza” po „Czas krwawego księżyca” 

W karierze Martina Scorsese można znaleźć 30 filmów pełnometrażowych. Filmografia reżysera obejmuje zarówno dramaty kryminalne czy gangsterskie, jak i czarne komedie, filmy religijne oraz biografie. Przedstawiamy wszystkie tytuły filmów Martina Scorsese!

• Who’s That Knocking at My Door? (Kto puka do moich drzwi?, 1967)
• Boxcar Bertha (Wagon towarowy Bertha, 1972)
• Mean Streets (Ulice nędzy, 1973)
• Alice Doesn’t Live Here Anymore (Alicja już tu nie mieszka, 1974)
• Taxi Driver (Taksówkarz, 1976)
• New York, New York (1977)
• The Last Waltz (Ostatni walc, 1978)
• Raging Bull (Wściekły Byk, 1980)
• The King of Comedy (Król komedii, 1983)
• After Hours (Po godzinach, 1985)
• The Color of Money (Kolor pieniędzy, 1986)
• The Last Temptation of Christ (Ostatnie kuszenie Chrystusa, 1988)
• New York Stories (Nowojorskie opowieści, 1989) – segment „Life Lessons”
• Goodfellas (Chłopcy z ferajny, 1990)
• Cape Fear (Przylądek strachu, 1991)
• The Age of Innocence (Wiek niewinności, 1993)
• Casino (Kasyno, 1995)
• Kundun (Kundun – życie Dalaj Lamy, 1997)
• Bringing Out the Dead (Ciemna strona miasta, 1999)
• Gangs of New York (Gangi Nowego Jorku, 2002)
• The Aviator (Aviator, 2004)
• No Direction Home: Bob Dylan (No Direction Home, 2005)
• The Departed (Infiltracja, 2006)
• Shine a Light (Rolling Stones w blasku świateł, 2008)
• Shutter Island (Wyspa tajemnic, 2010)
• Hugo (Hugo i jego wynalazek, 2011)
• The Wolf of Wall Street (Wilk z Wall Street, 2013)
• Silence (Milczenie, 2016)
• The Irishman (Irlandczyk, 2019)
• Killers of the Flower Moon (Czas krwawego księżyca, 2023)

W niektórych swoich projektach reżyser robi nawet małe cameo, odgrywając niewielką rolę na ekranie (m.in. „Taksówkarz”, „Po godzinach”, „Ostatnie kuszenie Chrystusa”).

Charakterystyczne motywy w filmach Martina Scorsese

Filmy Martina Scorsese wyróżniają się przede wszystkim wyraźnym stylem oraz jego podejściem do reżyserii. Wszystkie produkcje realizowane są według objętej wizji, a przed rozpoczęciem pracy reżyser i jego zespół prowadzą wnikliwe badania, dzięki którym możliwe jest przedstawienie jak najbardziej pogłębionego, autentycznego obrazu, skupiającego się na najbardziej istotnych problemach. 

Scorsese często używa też charakterystycznych technik, takich jak długie ujęcia śledzące, stop-klatki i zwolnione tempo, aby nadać filmom unikalności i dynamiki. Dba o szczegóły dotyczące kolorów i oświetlenia, przez co regularnie współpracuje z tymi samymi, doświadczonymi operatorami, aby osiągnąć zamierzony nastrój i atmosferę w każdej scenie.

Scorsese eksploruje mroczne, złożone aspekty ludzkiej natury oraz społeczeństwa. W jego twórczości pojawiają się pewne charakterystyczne motywy.

Religia

Scorsese pochodzi z katolickiej rodziny, ale sam określa się raczej zaniedbanym katolikiem. W jego filmach powtarzają się tematy związane z wiarą, grzechem, pokutą oraz przebaczeniem („Ostatnie kuszenie Chrystusa” i „Milczenie”).

Anty-bohater

Protagonistą w filmach Scorsese często jest bohater dręczony winą lub obsesją, charakteryzujący się wątpliwą moralnością i podejmujący kontrowersyjne, skłaniające do przemyśleń wybory życiowe („Taksówkarz”, „Chłopcy z ferajny”, „Wilk z Wall Street”).

Amerykański sen 

Scorsese analizuje w swoich filmach wizję amerykańskiego snu oraz jego upadek. Pokazuje, że osiągnięcie marzeń często idzie w parze z moralnymi kompromisami, stratami i konfliktami („Aviator”, „Gangi Nowego Jorku”).

Konflikty etniczne

Częstym motywem jest również analiza różnych środowisk miejskich, szczególnie w granicach Nowego Jorku. Reżyser przedstawia różnice kulturowe i wynikające z nich napięcia społeczne („Wściekły byk”, „Irlandczyk”).

Świat gangsterski

W swoich filmach Scorsese często opisuje świat gangsterski – przedstawia bohaterów znajdujących się w centrum złożonych i niebezpiecznych intryg. Pokazuje też mechanizmy kierujące środowiskiem przestępczym i eksploruje życie w tzw. kulturze mafijnej – jej zasady, hierarchię oraz wynikające z niej konflikty i napięcia oddziałujące na całe społeczeństwo („Chłopcy z ferajny”, „Gangi Nowego Jorku”).

Martin Scorsese i jego współpraca z aktorami: De Niro, DiCaprio i inni

Przez ponad 50 lat swojej kariery w branży reżyserskiej, Martin Scorsese stawiał na długotrwałe relacje z utalentowanymi osobami w branży: operatorami, montażystami, scenarzystami oraz aktorami, szczególnie Robertem De Niro oraz Leonardem DiCaprio. 

De Niro jest uważany za jednego z najważniejszych aktorów, który doskonale oddaje wizję Scorsese. Ich współpraca uchodzi za jedną z najważniejszych w historii kina. Z DiCaprio połączyły go nie tylko wzajemna przyjaźń i szacunek, lecz także pełne zaangażowanie aktora, także jako producenta filmów Scorsese. Natomiast przy bardziej intensywnych, temperamentnych rolach reżyser często pracował z Joem Pescim. Zarówno Scorsese, jak i Pesci, są związani z włosko-amerykańską kulturą, co przekłada się na obustronne zrozumienie oraz zbliżoną świadomość artystyczną. 

Wieloletnia współpraca przyniosła obustronne efekty i stała się znacząca dla mężczyzn, owocując licznymi nagrodami i statuetkami przyznanymi przez Akademię Filmową.

Wpływ Martina Scorsese na gatunek filmu gangsterskiego

Dużą część dorobku reżyserskiego Scorsese stanowią filmy z zakresu kina gangsterskiego, a sam reżyser odegrał dużą rolę w kształtowaniu tego gatunku. Przede wszystkim przedefiniował on sposób, w jaki przedstawia się gangsterów i postawił na ukazywanie mrocznej strony życia przestępczego. 

Jego bohaterowie, zamieszani w świat mafijny, cechują się głębią psychologiczną i często stawiani są przed trudnymi wyborami moralnymi. Często okazuje się, że granica pomiędzy dobrem i złem może nie być jasno określona. W swoich projektach nie pomija też aspektu kulturowego i różnic na tle etnicznym, które definiują środowisko i sposób postępowania jego bohaterów. 

Przyszłość kina według Martina Scorsese: prognozy i projekty

Mimo że Scorsese skończył już 80 lat, to wydaje się, że nie zamierza przechodzić na emeryturę. Jeszcze przed premierą „Czasu Krwawego Księżyca” reżyser zapowiadał kolejną współpracę z DiCaprio. Tym razem ma to być film na podstawie powieści Davida Granna „The Wager: A Tale of Shipwreck, Mutiny and Murder”. Nie jest to jednak jedyna produkcja w planach Scorsese! 

Wśród przyszłych projektów ma się też pojawić film biograficzny o Jerrym Garcii, z Jonah Hillem w roli głównej. Reżyser współpracuje też z Leonardem DiCaprio nad kolejnym filmem biograficznym, tym razem poświęconym Teddy’emu Rooseveltowi. Pojawiają się również głosy o rozpoczęciu pracy nad adaptacją powieści „Dom” autorstwa Marilynne Robinson.