Wielkanoc to ruchome święto, którego data raz wypada w marcu, a raz w kwietniu. Dlaczego święta wielkanocne są ruchome i jak właściwie wyznaczyć datę upamiętniającą zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, a także kiedy jest lany poniedziałek i jakie są tradycje wielkanocne — na te pytania znajdziesz odpowiedź w dzisiejszym naszym artykule.
Spis treści
Kiedy jest Wielkanoc: jak oblicza się datę tych ruchomych świąt
Wielkanoc jest świętem ruchomym. W 325 roku, podczas soboru nicejskiego ustalono, że Wielkanoc będzie obchodzona w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca. Zgodnie z przyjętymi zasadami święto najwcześniej może wypaść 22 marca, a najpóźniej 25 kwietnia. Istnieje również metoda obliczania daty Wielkanocy opracowana przez niemieckiego matematyka Gaussa. Dotyczy ona kalendarza gregoriańskiego, który obowiązywał od roku 1582. Dlatego święta wielkanocne w obrządku zachodnich i wschodnich (w których obowiązuje kalendarz juliański) obchodzone są w różnych terminach. Bywają jednak lata kiedy wszyscy chrześcijanie obchodzą Wielkanoc w tym samym czasie. Tak było np. 16 kwietnia 2017 roku. W roku 2024 Wielkanoc obchodzi się 31 marca (Niedziela).
Kiedy są święta: kalendarz świąt wielkanocnych i ich znaczenie
Opierając się na źródłach biblijnych, które niestety nie podawały daty Zmartwychwstania, wiadomo było, że ukrzyżowanie Jezusa miało miejsce w piątek, natomiast Zmartwychwstanie w niedzielę po żydowskim święcie Paschy. Pascha przypada zawsze 15 dnia miesiąca Nisan, pierwszego miesiąca żydowskiego kalendarza religijnego. Takie określenie momentu ukrzyżowania i Zmartwychwstania opierało się o zasady kalendarza księżycowo-słonecznego. Rozbieżności wynikające z różnic pomiędzy kalendarzami: księżycowo-słonecznym — żydowskim a słonecznym — juliańskim dodatkowo zwielokrotniły trudności w wyznaczaniu daty Wielkanocy. Problem datowania świąt wielkanocnych, wraz z wieloma innymi dotyczącymi zasad funkcjonowania kościoła chrześcijańskiego, postanowił rozwiązać cesarz Konstantyn. W tym celu w roku 325 zwołany został sobór w Nicei. Jedno z postanowień soboru nicejskiego dotyczyło ustalenia sposobu wyznaczenia daty Wielkanocy. Ponieważ sposób ten bazuje na znajomości daty równonocy wiosennej, więc koniecznością było w miarę precyzyjne określenie tego momentu. Wówczas jako początek wiosny kalendarzowej przyjęto datę 21 marca, gdyż właśnie w tym dniu w roku 325 przypadł początek wiosny astronomicznej. Ustalono też zasadę, że Wielkanoc będzie obchodzona w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca.
Kiedy są święta wielkanocne: zrozumienie kalendarza liturgicznego
Rok liturgiczny, inaczej zwany również rokiem kościelnym, posiada dwa cykle świąteczne: związane z Bożym Narodzeniem i Wielkanocą. Najstarszą i początkowo jedyną uroczystością doroczną w Kościele była Wielkanoc, Paschalne Misterium Chrystusa. Korzeniami swymi sięga ona Paschy Starego Testamentu. Była ona dla narodu izraelskiego pamiątką wyzwolenia z niewoli egipskiej, wielkiego dzieła zbawczego, dokonanego przez Boga. Treścią chrześcijańskiej Paschy, po polsku zwanej Wielkanocą, jest nowe, o wiele większe wyzwolenie, którego dokonał Chrystus dla całej ludzkości przez swoją śmierć i zmartwychwstanie. Ilekroć wspólnota wiernych wspomina w czasie Eucharystycznej Ofiary Mszy św. śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa, tylekroć obchodzi Paschę. Święte Triduum Paschalne, tzn. Wielki Czwartek, Wielki Piątek i Wielka Sobota, stanowi centrum i szczyt roku liturgicznego. A każda niedziela jest pewnego rodzaju małą Wielkanocą i tak należy ja rozumieć.
Wielkanocne tradycje: jak obchodzimy te wyjątkowe święta
Święta wielkanocne obfitują w tradycje i zwyczaje ludowe, z których część jest wciąż żywo kultywowana, a część coraz bardziej zanika. Wciąż jednak święcimy pokarmy, malujemy pisanki, zanosimy palemki do kościołów i oblewamy się wodą w Poniedziałek Wielkanocny. Niektóre zwyczaje i tradycje wielkanocne przetrwały do dzisiaj w nieco zmodyfikowanej już formie. Najważniejszym dniem w roku dla katolików jest Niedziela Wielkanocna — pamiątka Zmartwychwstania Jezusa oraz zwycięstwa nad śmiercią i grzechem. W tym dniu tradycyjnie spożywamy, przy pięknie ustrojonym w biały obrus wielkanocny stole — śniadanie wielkanocne. Rozpoczyna się ono składaniem życzeń i dzieleniem święconką. W niektórych regionach, prezenty dla dzieci ukrywa w Wielkanoc zajączek. Ważnym punktem Niedzieli Wielkanocnej jest procesja rezurekcyjna. W niektórych parafiach odbywa się ona w nocy, bezpośrednio na zakończenie Liturgii Paschalnej. W innych z kolei procesja ma miejsce o świcie, przed pierwszą poranną Mszą Świętą — msza rezurekcyjna jest wtedy odprawiana np. o 5 lub 6 rano.
Wielkanoc prawosławna: data i tradycje obchodów
W Kościołach Prawosławnych i Katolickich Kościołach obrządku wschodniego Wielkanoc określana jest też Zmartwychwstaniem Pańskim lub Paschą Chrystusową. To święto ruchome, które wypada w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Ponieważ prawosławni posługują się do dziś kalendarzem juliańskim, wynikają stąd znaczne różnice w obliczaniu ile dni do świąt i obchodzeniu tego święta w stosunku do wyznawców obrządku rzymskokatolickiego. Czasem terminy się pokrywają, najczęściej jednak prawosławni i grekokatolicy świętują później, nawet pięć tygodni po katolikach. Różnica wynika z tego, że katolicy świętują Wielkanoc zawsze w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Cerkiew dodaje do tego jeszcze jeden warunek: Niedziela Wielkanocna musi przypadać po zakończeniu Paschy żydowskiej (to także święto ruchome), bo dla wyznawców prawosławia oba święta są silnie ze sobą związane. W Wielką Sobotę do późnej nocy w cerkwiach adorowane są płaszczenice (rodzaj ikon-całunów) z wizerunkiem Chrystusa złożonego do grobu. W tym dniu podobnie, jak to jest u wyznawców kościoła rzymskokatolickiego, grekokatolicy święcą pokarmy. Podobnie jak w katolicyzmie w nocy z Wielkiej Soboty na Niedzielę Wielkanocną celebruje się czas oczekiwania na zmartwychwstanie Jezusa. Odprawiana jest uroczysta jutrznia, w trakcie której wierni dokonują symbolicznego obrządku na pamiątkę usunięcia kamienia z grobu Chrystusa. Po odprawieniu porannej procesji ksiądz trzykrotnie uderza w drzwi cerkwi. Tego dnia liturgia jest bardzo uroczysta, kończy okres postu, wyciszenia i pokuty. Grekokatolicy rozpoczną Wielkanoc od świątecznego śniadania. Nieodłącznym elementem świąt jest dzielenie się jajkiem i słowami „Chrystus zmartwychwstał” (”Христос воскрес”). Wierni wspomną też zmarłych. Przez tydzień drzwi cerkwi pozostają otwarte i każdy może korzystać z przykościelnej dzwonnicy. Dzwony mają obwieszczać radość ze zmartwychwstania Jezusa. W tym roku Wielkanoc prawosławną i grekokatolicką świętować będziemy dopiero 5 maja (aż 5 tygodni po Wielkiej Nocy rzymskokatolickiej).
