Narcystyczne zaburzenia charakterologiczne łączy poczucie winy z chęcią bycia naj za wszelką cenę. Prowokacje narcyza, jego manipulacje, zrzucanie odpowiedzialności na innych to typowe cechy tego delikwenta. Usposobienie narcystyczne, według klasyfikacji ICD-10 należy do „innych określonych zaburzeń osobowości”. Nietrudno się domyśleć, skąd wzięła się nazwa „zaburzenia narcystyczne”. To właśnie samouwielbienie narcyza odegrało tu główną rolę. Naszym artykułem przybliżymy Ci ten temat i odpowiemy na kilka podstawowych pytań dotyczących tego zagadnienia: jak rozpoznać narcyza? Zapraszamy do lektury!
Spis treści
Narcyzm – co to jest i jakie są jego główne cechy? Zrozumienie narcyza i jego maski
Jasne definicje narcyzmu zaczęły się ukazywać dopiero pod koniec XIX wieku. Sama nazwa nawiązuje do mitu o Narcyzie, czyli młodzieńcu skupiającym się na własnej urodzie, który swoją fascynację samym sobą przypłacił życiem. Osoby przejawiające podobne zachowania często mają m.in. trudności w nawiązywaniu relacji. Dlatego psychologia bada to zjawisko, niosąc pomoc tym ludziom, jak i osobom z ich otoczenia.
Narcyzm ma związek z zaspokajaniem potrzeb wyższych w hierarchii Maslova. Mieszkańcy krajów słabiej rozwiniętych skupiają się na realizacji podstawowych potrzeb życiowych. Próbują zwalczyć głód, choroby i zagwarantować sobie poczucie bezpieczeństwa. Nieznane są im zatem problemy związane z potrzebą samorealizacji, przez co znacznie rzadziej występują wśród nich skłonności narcystyczne. Co więcej, narcystyczne zaburzenie osobowości częściej występuje u osób pełniących zawody uznane za prestiżowe. Doświadczają go prawnicy, lekarze, naukowcy, znane osobistości, takie jak sportowcy, politycy, czy gwiazdy ekranu. Obecnie często mówi się o „epidemii narcyzmu”, która ma związek z kulturą zachodu, kładącą duży nacisk na osiągnięcia życiowe. Postrzeganie wartości ludzkiej przez pryzmat osiągnięć przyczynia się do rozwoju narcyzmu u wielu osób.
Zdemaskowanie narcyza – początek trudnej konfrontacji
Narcyz to mistrz manipulacji, który bezbłędnie potrafi wciągnąć w toksyczną relację. Zyskuje Twoje zaufanie oraz uzależnia Twoją samoocenę od niego. To dlatego, że stara się odizolować Cię od Twojego dotychczasowego otoczenia i bliskich. Odbicie swojej wartości możesz dostrzec tylko w jego oczach.
Wykorzysta to, by Cię karać i pokazywać, że musisz zasłużyć na jego miłość. Najpierw stosuje tzw. love bombing, czyli bombarduje Cię swoją uwagą, zainteresowaniem, dowodami uczuć. Na tym etapie narcyz jest prawdziwym księciem z bajki, a jego ukochana księżniczką. To faza, w której rzadko kiedy dochodzi do zdemaskowania tej toksycznej relacji. Skutki tego są dramatyczne dla jego ofiary, która niekiedy jednak, z czasem, potrafi dostrzec machinacje, jakim jest poddawana.
Gdy zaczyna zdawać sobie sprawę, że ktoś nią manipuluje i ją wykorzystuje, zaczyna odczuwać potrzebę zdemaskowania oprawcy – zarówno w ramach związku z nim, jak i na szerszym forum. Nie jest to jednak proste i ma swoje poważne konsekwencje. Czasami jednak manipulacje przybierają takie rozmiary, że ofiara narcyza (zwłaszcza osoba inteligentna i mająca dużą świadomość własnej tożsamości) zaczyna sobie zdawać sprawę, że coś jest nie tak. Być może pomoże jej w tym rozmowa z bliską osobą czy usłyszana od kogoś z zewnątrz obserwacja. Wtedy postanawia powiedzieć wprost narcyzowi, że widzi jego manipulacje i nie pozwoli mu na ich kontynuowanie. To wywołuje falę reakcji w narcyzie, m.in. wściekłość, strach, utratę kontroli oraz chęć zemsty.
Zanim jednak zdemaskujesz narcyza, zastanów się dobrze czy ma to sens? Czy pozwoli to naprawić waszą relację? Bardzo ważne jest, żeby mieć świadomość, jak trudna to będzie konfrontacja. Jej konsekwencje prawie na pewno będą dla Ciebie bardzo nieprzyjemne. Patologiczny narcyz może naprawdę usiłować Cię zniszczyć, a Ty wyjdziesz z relacji z nim jeszcze bardziej straumatyzowana.
Wpływ zdemaskowania na poczucie własnej wartości narcyza
Osoby narcystyczne przedkładają własne potrzeby, poczucie własnej wartości i podziw ponad wszystko inne. Są niezdolne do uznania lub wczucia się w potrzeby innych. Narcystyczne znęcanie się często występuje w związkach, w których narcyz może dominować i kontrolować swojego partnera. Dlatego ujawnienie zachowania narcyza może być krytycznym krokiem w odzyskaniu poczucia własnej wartości i ustanowieniu zdrowych granic. Narcystyczna wściekłość pojawiająca się po tym, jak zostaje zdemaskowany, wynika z zagrożenia jego poczucia własnej wartości. Reakcja narcyza może obejmować złość, agresję i manipulację emocjonalną. Może nawet szukać zemsty na osobie, która go zdemaskowała. Ważne jest, aby być przygotowanym na te potencjalne skutki podczas demaskowania narcyza.
Ścieżki do uzdrowienia – czy narcyz może się zmienić?
Odpowiedź na pytanie nie jest łatwa. Wszystko zależy od tego, czy on sam tej zmiany pragnie. Jeśli faktycznie tak jest i narcyz dostrzega problem i ma w sobie motywację do zmiany, powinien zgłosić się do terapeuty i rozpocząć pracę nad sobą. Takie przypadki zdarzają się wówczas, gdy dana osoba ma cechy narcystyczne, jednak nie są one dominujące. Może jest po prostu egoistą i ma o sobie wysokie mienianie. Narcyz może się zmienić, jeśli faktycznie, zacznie mu na kimś zależeć i rozbudzą się w nim resztki empatii.
Zmiana również jest możliwa, jeśli potrafi on w przynajmniej najmniejszym stopniu spojrzeć na siebie krytycznym okiem i zrozumieć, że pracując nad sobą, jest w stanie podnieść jakość swojego życia. Jeśli jest gotowy do zmiany, chce jej i dostrzega własny problem, warto go motywować i wspierać, bo owszem, jest wówczas szansa na poprawę.
Jednak jeśli cechy narcystyczne są silne, osoba z narcystycznym zaburzeniem osobowości nie będzie widzieć problemu i nie będzie chcieć się zmieniać. Winą za swoje nieszczęście będzie obarczać Ciebie. Jeśli pojawi się temat terapii, będzie od niego uciekać, wykorzystując kłótnie, awantury, a nawet zdrady. O zmianie nie ma również mowy, jeśli on ma Cię w garści — jeśli tak jest, musisz pracować nad własną asertywnością i stawianiem granic. Choć to, co teraz przeczytasz „zaboli”, niestety tak jest — jeśli nie jesteś dla niego ważna, a chcesz go zmienić, nic z tego nie będzie. Podsumowując, jeśli w narcyzie nie ma ani trochę empatii, nie będzie on zainteresowany zmianą. Jeśli chcesz cokolwiek zmienić w relacji z narcyzem, to zacznij od zadbania o siebie. Przejmij nad sobą kontrolę, miej znajomych i własne hobby. Nie musisz być na jego każde zawołanie. Związek to dwa równorzędne „ja”.
