Wielki Czwartek to w Kościele katolickim pierwszy dzień tzw. Triduum Paschalnego. Co dokładnie oznacza to święto? Czy w Wielki Czwartek trzeba iść do kościoła? Czy jest to dzień wolny od pracy i szkoły? Ile trwa msza w Wielki Czwartek? Wyjaśniamy.
Spis treści
Wielki Czwartek: znaczenie i historia tego świętego dnia
To właśnie w Wielki Czwartek rozpoczyna się Święte Triduum Paschalne. Ten dzień obchodzony jest przez chrześcijan jako pamiątka ustanowienia przez Chrystusa sakramentów: kapłaństwa i Eucharystii podczas Ostatniej Wieczerzy. W Polsce w katedrach odprawiana jest wówczas uroczysta msza sprawowana w godzinach porannych przez biskupa diecezjalnego wraz z prezbiterami. Nazywana jest ona Mszą Krzyżma, gdyż w trakcie poświęcone są nowe oleje przeznaczone do namaszczeń: podczas chrztu, bierzmowania, sakramentu kapłaństwa oraz przy namaszczeniu chorych. W niektórych kościołach odbywa się obrzęd obmycia nóg dwunastu osobom, czyli tzw. „Mandatum”. Podczas tej mszy odnowione są przyrzeczenia kapłańskie. Wielki Czwartek to obecnie jedno z ważniejszych świąt w kościelnym kalendarzu, aczkolwiek nie zawsze tak było. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa nie był on bowiem szczególnie istotnym dniem dla wiernych tego Kościoła. Nie zachowały się także żadne poważne świadectwa, wskazujące na to, by ten dzień był otoczony szczególną czcią i troską ze strony chrześcijan. Nie wiązały się z nim wówczas żadne obrzędy. Te zaś pojawiły się dopiero na przełomie III i IV wieku naszej ery, kiedy to popularność zyskiwał zwyczaj celebrowania uroczystości Misterium Paschalnego. Obecnie jednak Wielki Czwartek honorowany jest ze szczególnym pietyzmem. Jest bowiem pamiątką Ostatniej Wieczerzy, którą spożył Jezus Chrystus wraz ze swoimi dwunastoma uczniami. W trakcie wieczerzy dzielił się z apostołami chlebem i winem. Kiedy częstował ich jedzeniem, wypowiedział wtedy słowa: „To jest ciało moje wydane za was. Czyńcie to samo na moją pamiątkę”, ustanawiając wówczas sakrament Eucharystii i kapłaństwa. Podczas spotkania ze swoimi uczniami przepowiedział również okoliczności swojej męczeńskiej śmierci. Wspomniał także o zdradzie dokonanej przez jednego ze swoich uczniów – Judasza, który to wydał Jezusa na śmierć za trzydzieści srebrników. Proroctwo wypełniło się wkrótce po wieczerzy, kiedy to Chrystus, podczas modlitwy w ogrodzie oliwnym, został aresztowany przez rzymskich strażników.
W Wielki Czwartek wieczorem, w trakcie mszy Wieczerzy Pańskiej (w czasie której celebruje się ustanowienie przez Jezusa sakramentów Eucharystii i kapłaństwa) milkną dzwony. Od tej pory, aż do wieczornej liturgii w Wielką Sobotę używa się tylko kołatek. Niegdyś po mszy wielkoczwartkowej mali chłopcy biegali po wsi z klekotkami i hałasując „wypędzali Judasza”.
Na pamiątkę umycia nóg Apostołom przez Chrystusa, kapłan podczas wielkoczwartkowej mszy także myje nogi dwunastu osobom. W dawnej Polsce istniał zwyczaj, że „biskupi i królowie nasi w Wielki Czwartek starcom myli nogi”. Pierwszym królem, który to uczynił, był Zygmunt III Waza. Po mszy osoby te król zapraszał na ucztę, w czasie której osobiście im usługiwał.
W domach tego dnia jedzono bardziej uroczystą wieczerzę, którą nazywano tajną. Dla niektórych był to ostatni posiłek aż do śniadania w Wielką Niedzielę.
Kiedy jest Wielki Czwartek: daty i znaczenie w kalendarzu liturgicznym
Wielki Czwartek to święto ruchome w Kościele Katolickim przypadające 3 dni przed Wielkanocą. W 2024 roku ten dzień wypada 28 marca. Jest to jednocześnie początek trzydniowego Triduum Paschalnego na pamiątkę Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa.
Czy w Wielki Czwartek jest post?
Wielki Czwartek to początek Triduum Paschalnego. W te dni tak samo jak podczas wielkiego postu wierni powinni ograniczyć ilość i rodzaj spożywanych posiłków, jednakże trzy dni paschalne tworzą całość od zmierzchu Wielkiego Czwartku do zmierzchu Wielkiej Soboty, więc sam post można rozpocząć dopiero w piątek. Tak więc, w Wielki Czwartek można na spokojnie jeść mięso i inne produkty.
Co się stało w Wielki Czwartek: wydarzenia biblijne i ich znaczenie
W Wielki Czwartek miała miejsce ostatnia wieczerza Jezusa w Wieczerniku. Wkrótce potem Jezus został pojmany i ukrzyżowany. Prócz Chrystusa, w wieczerzy brało udział jego 12 uczniów – apostołów. Właśnie wtedy został ustanowiony sakrament eucharystii oraz sakrament kapłaństwa. Jak podaje Biblia: Jezus już podczas Ostatniej Wieczerzy wiedział, że to są ostatnie chwile, które spędził z uczniami. Zanim wieczerzę opuścił Judasz, który zdradził swego nauczyciela – Chrystus obmył wszystkim swoim uczniom nogi. Pożegnał się z nimi, zapewniając o swym powrocie i zapowiadając przyjście Ducha Świętego oraz czasy nienawiści do wszystkich uczniów Jezusa. Tego dnia św. Piotr zapewnił Jezusa, że na zawsze pozostanie mu wierny. Jezus odpowiedział na to, że Piotr zaprze się go wkrótce i to aż trzykrotnie, co się stało.
Obrzędy Wielkiego Czwartku — Msza Wieczerzy Pańskiej
Msza święta w Wielki Czwartek przywołuje na pamięć Ostatnią Wieczerzę i ustanowienie sakramentu Eucharystii oraz sakramentu kapłaństwa przez Chrystusa, stąd bywa nazywana Mszą Wieczerzy Pańskiej. Jest to jedyna (oprócz Mszy św. Krzyżma) Msza św. w tym dniu, gdyż – zgodnie z tradycją – w Wielki Czwartek nie wolno odprawiać Mszy świętej bez udziału ludu. Liturgia Wielkiego Czwartku wzbogacona jest o hymn Chwała na wysokości Bogu, który teraz może być śpiewany, a był pomijany przez cały okres Wielkiego Postu. Wówczas grają organy i dzwonią wszystkie dzwony. Potem milkną aż do Wigilii Paschalnej (tzn. mogą w tym czasie akompaniować śpiewowi ludu, ale nie mogą grać solo).
Po homilii następuje obrzęd umywania nóg, w którym to główny celebrans umywa i całuje stopy dwunastu mężczyznom. Ma być on przypomnieniem gestu Chrystusa, który wykonał podczas Ostatniej Wieczerzy: Potem nalał wody do miednicy. I zaczął umywać uczniom nogi i ocierać prześcieradłem, którym był przepasany (J 13,5). Celem obrzędu jest podkreślenie służebnego charakteru kapłaństwa. Liturgia wielkoczwartkowa jest sprawowana w białych szatach liturgicznych. Podczas Liturgii eucharystycznej w Wielki Czwartek trzeba konsekrować wystarczającą ilość Komunikantów na Wielki Czwartek i Wielki Piątek, oraz dwie Hostie, gdyż w Wielki Piątek jest sprawowana tzw. Missa praesanctificatorum (łac. „Msza darów uprzednio konsekrowanych”). Jedna z konsekrowanych hostii zostaje wystawiona w Grobie Pańskim. Po liturgii ma miejsce ogołocenie ołtarza. Usuwa się wówczas z niego obrusy, lichtarze i krzyż. Ma ono symbolizować mękę Chrystusa, w tym obnażenie z szat. Opróżnia się także tabernakulum, w którym przez cały rok przechowywany jest Najświętszy Sakrament. Odtąd aż do Nocy Zmartwychwstania pozostaje ono puste, a Eucharystia zostaje przeniesiona do specjalnie przygotowanej kaplicy – ołtarza adoracji, zwanej „ciemnicą”. W czasie procesji śpiewa się hymn „Sław, języku, tajemnicę”, lub inną pieśń eucharystyczną, np.: „Witam Cię, witam, przenajświętsze Ciało”, „Jezu, miłości Twej” lub „Chwalmy niewysłowiony”. W ciemnicy natomiast wierni adorują Najświętszy Sakrament, wspominając modlitwę Jezusa w Ogrójcu Jego pojmanie i przesłuchania. W ten sposób wchodzą w czas męki Chrystusa.
Miejsce ostatniej wieczerzy: historyczne i religijne znaczenie
Ostatnia Wieczerza, to jeden z najważniejszych momentów w życiu Jezusa Chrystusa. Opisana została w Nowym Testamencie i stanowi centralny punkt triduum paschalnego, a także odgrywa kluczową rolę w liturgii kościelnej. Według relacji biblijnych to właśnie podczas tej wieczerzy Jezus ustanowił sakrament Eucharystii, mówiąc „To jest moje Ciało” i „To jest moja Krew”. Tradycyjnie uważa się, że Ostatnia Wieczerza odbyła się w miejscu znanym jako Wieczernik, znajdującym się na górze Syjon w Jerozolimie. Jest to miejsce święte dla wielu różnych wyznań chrześcijańskich. Budynek, który obecnie stoi na tym miejscu, został zbudowany w XII wieku przez krzyżowców, choć jest możliwe, że zawiera elementy wcześniejszych struktur. Jest to dwupiętrowy budynek, którego dolne piętro jest tradycyjnie uważane za miejsce pochówku króla Dawida, natomiast górne piętro jest identyfikowane jako miejsce Ostatniej Wieczerzy.
Ostatnia Wieczerza była znaczącym wydarzeniem religijnym jak i historycznym ogłaszała bowiem punkt zwrotny w Bożym planie dla świata. Porównując ukrzyżowanie Jezusa do święta Paschy, możemy łatwo dostrzec odkupieńczą naturę śmierci Chrystusa. Jak symbolizuje oryginalna ofiara paschalna w Starym Testamencie, śmierć Chrystusa jest odkupieniem za grzechy ludu; jego krew ratuje od śmierci i zbawia nas od niewolnictwa grzechu. Dzisiaj, Wieczerza Pańska jest wtedy, gdy wierzący zastanawiają się nad doskonałą ofiarą Chrystusa i wiedzą, że przez naszą wiarę w przyjęcie Go będziemy z Nim na zawsze (Ew. Łukasza 22.18; Ks. Objawienia 3.20).
