Wielki Post: zrozumienie znaczenia i celu tego okresu w tradycji chrześcijańskiej

Wielki Post: praktyki i zasady postowania 

Wielki Post rozpoczyna się w Środę Popielcową przed I Niedzielą Wielkiego Postu i zgodnie z kalendarzem liturgicznym trwa do Wielkiego Czwartku. Głównym przesłaniem, trwającego 40 dni postu jest duchowe przygotowanie do godnego przeżywania świąt wielkanocnych. Pierwotnie Wielki Post obejmował tylko Wielki Piątek i Wielką Sobotę, od III w. poszczono już przez tydzień, a od IV wieku na pamiątkę czterdziestodniowego postu Jezusa na pustyni został przedłużony do obowiązujących do dziś czterdziestu dni. Rozpoczęcie Wielkiego Postu w Środę Popielcową wzięło się z potrzeby zachowania 40 dni pokutnych. Ponieważ niedziele, jako dni świąteczne są wyłączone z postu, początek przypada właśnie w Środę Popielcową. Wszystkie niedziele Wielkiego Postu mają swoje tradycyjne nazwy i tak pierwsza niedziela to Niedziela Wstępna, a ostatnia, szósta niedziela Wielkiego Postu to niedziela Męki Pańskiej, czyli Niedziela Palmowa. Z okresem Wielkiego Postu wiąże się wiele zwyczajów i symboli. Rozpoczyna się od Środy Popielcowej i posypania głów wiernych przez kapłanów popiołem. Podczas mszy nie śpiewa się Alleluja, używa się fioletowych szat liturgicznych. Fiolet to kolor pokutny. Dużo zwyczajów dotyczyło spożywanych posiłków. W okresie Wielkiego Postu spożywano chleb maczany w oliwie, śledzie podawano bez śmietany, a kawę, najczęściej z żołędzi bez cukru.

Ile trwa post? 

Okres Wielkiego Postu jest związany z Wielkanocą, a co za tym idzie, co roku wypada w innym terminie. W 2024 roku rozpocznie się w Środę Popielcową 14 lutego i będzie trwał aż do Wielkiego Czwartku, który w tym roku wypada 28 marca. W sumie będzie trwał 43 dni.

Kiedy zaczyna się Wielki Post: znaczenie Środy Popielcowej

Środa Popielcowa, przypadająca w tym roku 14 lutego, rozpoczyna w Kościele katolickim trwający 40 dni okres Wielkiego Postu. Dla wiernych jest on wezwaniem do pokuty i przemiany życia, tj. wewnętrznego nawrócenia. Środa Popielcowa swą nazwę przyjęła z obrzędu posypywania głów popiołem. W obecnej liturgii symbolowi temu towarzyszą wypowiadane przez kapłana słowa: „Prochem jesteś i w proch się obrócisz” lub „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”. To gest uznania swojej niewystarczalności i zależności od Boga. Środa Popielcowa rozpoczyna okres czterdziestodniowego przygotowania do największej chrześcijańskiej uroczystości — świąt Wielkiej Nocy. Tradycja posypywania popiołem na znak pokuty sięga VIII wieku. Od XI stulecia zwyczaj ten przyjął się w całym Kościele. Popiół pochodzi ze spalonych palm, poświęconych w poprzednim roku podczas Niedzieli Palmowej. Tego dnia obowiązuje wstrzemięźliwość i post. Prawem o wstrzemięźliwości są związani wszyscy powyżej 14. roku życia, a prawem o poście — osoby pełnoletnie do rozpoczęcia 60. roku życia. W tym dniu ludzi wierzących obowiązuje post ścisły, tzn. jeden posiłek do syta, bez potraw mięsnych.

Kiedy kończy się Wielki Post: odliczanie do Wielkanocy

Święta wielkanocne to okres, na który czekamy od początku roku. Jest to przede wszystkim czas na spotkania z rodziną. Niestety, jak przed każdymi świętami może się wydawać, że lista rzeczy do zrobienia nie ma końca. Gdy zacznie się odliczanie do Wielkanocy, dobrze jest na sam początek przygotować listę spraw, które są do zrobienia. Następnie skonsultuj ją ze wszystkimi domownikami, aby równo podzielić obowiązki i rozłożyć wszystkie prace na poszczególne dni:

Wielki Czwartek to czas na dekorowanie i przygotowywanie domu. W tym dniu jest czas na prasowanie obrusów oraz przygotowywanie stroików. Warto jest też sprawdzić, czy posiadamy kompletną zastawę stołową. Można już także przygotować mięsa i zamarynować mięsa, które będą czekały w lodówce na przyrządzenie.

Wielki Piątek to najlepszy czas na upieczenie wielkanocnych ciast. Dodatkowo w tym dniu warto już przystroić wielkanocny koszyczek oraz sprawdzić, czy mamy wszystkie potrzebne smakołyki, które chcemy w nim umieścić. W ten dzień pieczemy ciasta takie jak sernik, mazurek, babkę czy makowiec.

Wielka Sobota to dzień, w którym przede wszystkim gotujemy jajka, które są symbolem Wielkanocy. Są one symbolem początku życia oraz odrodzenia przyrody. Po ugotowaniu jajek robione są z nich piękne pisanki. W Wielką Sobotę idziemy również poświęcić koszyczek pełny wielkanocnych przysmaków. Może to być doskonała okazja do spaceru z rodziną. Po przyjściu ze święcenia kończy się post i można spokojnie przygotowywać się do świętowania. Jest to również czas na przygotowanie sałatek, przystawek oraz żurku czy barszczu. 

Wielka Niedziela oraz Lany Poniedziałek to już czas świętowanie w gronie rodzinnym oraz upragnioną ucztę. Po obfitych posiłkach warto iść na spacer z rodziną oraz spędzić czas na grach planszowych oraz rozmowie. W niektórych regionach popularne są drobne prezenty od zajączka — dorośli chowają je w różnych miejscach, a zadaniem dzieci jest znalezienie słodkich jajek i zajączków lub upominków. W lany poniedziałek jest czas na zabawę, która polega na wzajemnym oblewaniu się wodą, co przynosi szczęście na cały rok. 

Różnice między Wielkim Postem a Ramadanem

Ramadan, ramazan, ramzan, bo i tak bywa nazywany, to nie tyle święto, co po prostu dziewiąty miesiąc roku wg muzułmańskiego kalendarza. Ramadan jest dla wyznawców islamu święty, gdyż właśnie w tym miesiącu archanioł Gabriel objawił Mahometowi pierwsze wersety Koranu, czyli świętej księgi islamu. Często mylony jest ze Świętem Ofiarowania, podczas którego zabija się baranka, na pamiątkę ofiary Izaaka. Podczas Ramadanu obowiązuje post – nie można spożywać żadnych pokarmów ani pić napojów od wschodu do zachodu słońca. Posiłki można spożywać tylko od zachodu do wschodu słońca, czyli w nocy. Wieczorem po modlitwie, rodziny wspólnie zasiadają do kolacji – iftar, a krótko przed świtem jedzą obfite śniadanie – suhoor. Z obowiązku poszczenia są zwolnieni chorzy, osoby starsze, dzieci i podróżujący. Jednak w ciągu dnia nie wolno objadać się publicznie, zwłaszcza w towarzystwie osób poszczących, można zrobić to w zaciszu domowym. Ramadan kończy się wielkim świętem Eid, podczas którego następuje uroczyste zakończenie postu. Obchody tego święta nieco się różnią od siebie w poszczególnych krajach muzułmańskich. W islamie praktykowanie postu jest nie tylko ćwiczeniem fizycznym, ale przede wszystkim duchowym, którego ostatecznym celem jest osiągnięcie zadowolenia Boga poprzez regulację życia zgodnie z Jego przykazaniami. Jeśli muzułmanin przestrzega tylko zewnętrznych wymogów postu, głodzi się jedynie bez zrozumienia rzeczywistej idei, taki post nie jest miły jego Panu. W trakcie Ramadanu muzułmanie dbają też szczególnie o innych ludzi. Ważne jest to, by zatroszczyć się wtedy o potrzebujących, stronić od kłamstw, obłudy i fałszu. Wyznawcy islamu unikają wtedy szczególnie wszystkich konfliktów i walk. Dużo się modlą i myślą o sensie swojego życia i tym, jak mogą przyczynić się do poprawy sytuacji innych osób. W chrześcijaństwie post przestrzegany jest w okresie Wielkiego Postu (w okresie przygotowań do Wielkanocy). Wielki Post przewiduje 40-dniowy post (z wyłączeniem niedzieli) naśladujący post Jezusa na pustyni. We wczesnym chrześcijaństwie zasady postu były surowe – jeden posiłek dziennie był dozwolony wieczorem, a mięso, ryby, jajka i masło były zabronione. Zasady te zostały zmodyfikowane przez Kościół Rzymskokatolicki w czasie II wojny światowej, obecnie dwa dni są dniami postu – Środa Popielcowa (będąca początkiem Wielkiego Postu) i Wielki Piątek (dzień ukrzyżowania Jezusa Chrystusa).

Wielki Post: pomysły na postne dania i przepisy

Wielki Post to okres oczekiwania i przygotowania do Świąt wielkanocnych, który wiąże się z przestrzeganiem pewnych reguł, wśród których znajdują się m.in. te dotyczące ograniczenia spożycia pokarmów mięsnych. Obiady w naszej kulturze kojarzą się głównie jako porcja mięsa, ziemniaków wraz z warzywami. Kiedy więc rozpoczyna się post, wiele osób zaczyna mieć dylemat w kuchni, czym zastąpić mięso i jakie dania postne na obiad przygotować. Najmniej drastyczną zmianą będzie zastąpienie sztuki mięsa rybą. Ryby można przygotowywać na wiele sposobów. Doskonale smakować może smażony dorsz. Natomiast dla osób dbających o linię i skrupulatnie liczących kalorie, dobrym rozwiązaniem będzie łosoś na parze serwowany z bukietem warzyw. Polacy są narodem, który ma duże przywiązanie do dań mącznych. Są one wymagające i czasochłonne jeśli chodzi o przygotowanie, ale za to spokojnie starczą na kilka dni postu, nawet większej rodzinie. I tak jako dania postne na obiad dobrze sprawdzą się uwielbiane przez wszystkich:

• pierogi ruskie,
• kopytka z sosem pieczarkowym,
• pyzy ziemniaczane polane ciepłym masłem.

Duchowe przygotowanie do Wielkanocy przez Wielki Post: kroki do głębszej wiary

W duchowym przygotowaniu do Świąt Wielkiej Nocy chodzi o to, co Kościół nazywa metanoją, czyli o trwalsze przylgnięcie do Boga, o nawrócenie serca człowieka ku Niemu oraz pojednanie z bliźnimi, wyrażone w:

• większej wstrzemięźliwości w jedzeniu i piciu,
• większym zasłuchaniu się w Słowie Bożym, w czym mają pomóc również organizowane rekolekcje parafialne,
• unikaniu zbytecznego rozproszenia w postaci hucznych zabaw,
• większym skupieniu się na modlitwie, zarówno tej prywatnej jak i wspólnotowej,
• wykazaniu większej wrażliwości na potrzeby innych,
• korzystaniu z sakramentu pokuty i pojednania,
• uczestnictwie w różnych ćwiczeniach wielkopostnych, na przykład w nabożeństwach wielkopostnych (gorzkie żale, droga krzyżowa), lub podejmowaniu pewnych szczególnych postanowień mających wykazać bezinteresowność, szlachetność serca, uśmiech i życzliwość w stosunku do innych.

Wszystkie te zachęty zbiera tradycyjna praktyka wielkopostnego skupienia się na modlitwie, poście i jałmużnie. W rzeczywistości wszystkie one mają na celu wskazanie, że pierwszym działającym w naszym życiu jest Bóg, który jest w stanie skutecznie pokierować nasze życie, uleczyć nasze ewentualne zagubienie się w grzechu i pysze, czy zatrzymać choćby na chwilę nasze ciągłe zabieganie. Oczywiście, my ze swojej strony podejmujemy te działania, mając na uwadze zbawcze posłanie Jezusa Chrystusa, a szczególnie Jego decyzję ofiarowania swego życia za nas, bo to jest główny motyw naszego nawrócenia. Brak co jakiś czas obecności podobnego okresu w naszym życiu, brak tej świętej refleksji przynajmniej raz w roku wcześniej czy później jest w stanie wyjałowić nas z naszego człowieczeństwa  z naszej wrażliwości na słowo Boga i obecność innych ludzi.