24 grudnia to jeden z najbardziej wyczekiwanych dni w roku, nie tylko ze względu na górę prezentów pod choinką, lecz także moc świątecznych zwyczajów łączących pokolenia. Warto wiedzieć, skąd pochodzą i jakie mają znaczenie! Chcesz poznać i zrozumieć wigilijne tradycje? Przygotowaliśmy coś dla Ciebie. Czytaj dalej, aby dowiedzieć się więcej!
Spis treści
Wigilia w Polsce: odkryj unikalne przesądy i tradycje bożonarodzeniowe
Wigilia należy do najważniejszych świąt chrześcijańskich i obchodzona jest w wieczór przed Bożym Narodzeniem. Słowo określające to święto – vigiliare – pochodzi z języka łacińskiego i oznacza czuwanie. Wigilia to zatem dzień poprzedzający święto – i tak jest w tym przypadku.
24 grudnia razem z rodzinami zasiadamy do stołu, aby podzielić się opłatkiem i zjeść wystawną kolację. Stroimy drzewko świąteczne, śpiewamy kolędy i wręczamy sobie upominki, a wielu z nas, gdy zbliża się północ, udaje się do kościoła na pasterkę.
Jak wygląda Wigilia w Polsce? Dziś wprowadzimy Cię w świat świątecznych obyczajów i przybliżymy tradycje bożonarodzeniowe w Polsce! Wyjaśnimy, kiedy rozpoczyna się kolacja wigilijna, przedstawimy symbolikę dzielenia się opłatkiem i przybliżymy wigilijne zwyczaje: zarówno te, które zna każdy, jak i te kultywowane wyłącznie w niektórych rejonach kraju.
Odpowiemy też na pytanie, czy w Wigilie jest post i damy wskazówki, jak przygotować dwanaście tradycyjnych potraw wigilijnych! A dla wszystkich miłośników kolędowania przygotowaliśmy kilka ciekawostek o muzycznej stronie Bożego Narodzenia!
Kiedy jest Wigilia — pierwsza gwiazdka i rozpoczęcie wieczerzy wigilijnej
Wigilia Bożego Narodzenia to święto kończące okres adwentu, obchodzone 24 grudnia każdego roku. Zgodnie z tradycją jest to dzień pełen wrażeń: od strojenia choinki przez wieczerzę wigilijną, po wspólne wyjście na pasterkę.
Ubieranie świątecznego drzewka
Strojenie choinki to zwyczaj, który do Polski przywędrował z Niemiec! W naszym kraju pojawił się najprawdopodobniej dopiero w XIX wieku. Zieleń świątecznego drzewka ma symbolizować nadzieję i być znakiem odradzania się. Mimo że w wielu domach choinkę stroi się już w połowie grudnia, zgodnie z tradycją powinno się to robić właśnie w Wigilię, gdy cała rodzina będzie mogła się zebrać, by zrobić to wspólnie.
Pierwsza gwiazdka
Kolacja wigilijna rozpoczyna się w momencie, gdy na niebie zaświeci pierwsza gwiazdka, co nawiązywać ma do Gwiazdy Betlejemskiej i narodzin Jezusa. Zanim wszyscy przystąpią do jedzenia, obowiązkowym elementem jest modlitwa przed Wigilią oraz czytanie fragmentu Pisma Świętego. Dopiero po oficjalnym rozpoczęciu wszyscy dzielą się opłatkiem, składając przy tym życzenia i przystępują do jedzenia!
Pasterka
Po smacznej kolacji i wręczeniu upominków przychodzi czas na ostatnią tradycję tego dnia, czyli wspólne wyjście na pasterkę. Jest to msza, zazwyczaj odprawiana o północy, która ma oznaczać przybycie pasterzy do Betlejem. Uroczystość otwiera obchody Bożego Narodzenia i jest oficjalnym przywitaniem Jezusa przez wiernych.
Dzielenie się opłatkiem: Symbolika i zwyczaje
Nieodzownym elementem wieczerzy wigilijnej jest oczywiście chwila dzielenia się opłatkiem – niezależnie od tego czy jest to Wigilia klasowa, pracownicza czy świętowanie w domu.
Tradycja ma mieć swoje początki już za czasów pierwszych chrześcijan, a zwyczaj ma symbolizować dzielenie się chlebem, czyli wybaczenie, pojednanie i przebaczenie, a także rodzinną miłość. Sama obecność opłatka ma zapewnić pokój, dostatek i błogosławieństwo boże w każdej rodzinie.
Warto zauważyć, że tradycje i wierzenia związane z opłatkiem mogą różnić się w zależności od regionu, kultury i czasu. Niegdyś okruchy opłatka wrzucano do studni, wierząc, że to zapewni zdrowie i siłę wszystkim tym, którzy napiją się z niej wody. Opłatkiem dzielono się także ze zwierzętami, co często robi się również dzisiaj. Opłatek ma przynieść ochronę dla czworonogów przed chorobami i nieszczęściem.
Czytanie na Wigilię i modlitwa przed Wigilią
Wśród chrześcijan bardzo ważną część wigilijnej wieczerzy stanowi uroczyste czytanie na Wigilię – przed kolacją, według tradycji, najstarszy członek rodziny odczytuje fragment pisma świętego na Wigilię, czyli drugi rozdział Ewangelii wg świętego Łukasza, w którym zostały opisane okoliczności przyjścia Jezusa na świat: podróż do Betlejem, brak miejsca w gospodzie oraz narodziny Syna Bożego w żłobie, a także nadejście pastuszków zawiadomionych przez anioła i doprowadzonych do stajenki przez gwiazdę.
Wedle zwyczaju także najstarsza osoba w rodzinie zajmuje się poprowadzeniem modlitwy po odczytaniu fragmentu Biblii w tradycji chrześcijańskiej; zgodnie ze zwyczajem powinny zostać omówione trzy: „Ojcze nasz”, „Zdrowaś Mario” oraz „Chwała Ojcu”.
Czas ten jest również momentem pamięci o zmarłych – bliskich, którzy nie mogą już uczestniczyć we wspólnej wieczerzy wigilijnej, za których odmawia się modlitwę o „Wieczny odpoczynek”. Dopiero po zakończonym pacierzu następuje wcześniej opisane dzielenie się opłatkiem.
Czy w Wigilię jest post: zrozumienie tradycyjnych zwyczajów
Mimo że nie wynika to z nakazu Kościoła, to zgodnie ze zwyczajem chrześcijańskim obowiązuje post w Wigilię, który dotyczy także samej kolacji wigilijnej. Co to oznacza? Jest to wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych (z wyjątkiem ryb), która przejawia się w skromniejszym jedzeniu.
Tego dnia dieta powinna składać się z trzech posiłków, dwóch lekkich i jednego do syta, pomiędzy którymi nie podjada się słodyczy ani różnego rodzaju przekąsek. Post ma być symbolem pokory i wstrzemięźliwości wprowadzonej w oczekiwaniu na przyjście Chrystusa na świat.
Post w Wigilię to wyrzeczenie, które może nieść za sobą wiele zalet. Przede wszystkim pozwala na pełne skupienie w duchowym oczekiwaniu na narodziny Jezusa i wszystkich duchowych aspektach świąt: spędzaniu czasu z bliskimi, pomocy w kuchni i rozmowach – nienapełnione brzuchy są mniej chętne do leżenia na kanapie, a bardziej zaangażowane we wspólne przygotowania do kolacji wigilijnej.
Po dniu spędzonym na skromnym jedzeniu wieczerza wigilijna bez wątpienia smakuje jeszcze bardziej! Oprócz tego, post w Wigilię jest też formą solidarności z ubogimi i wzbudzeniem w sobie empatii na sytuację materialną potrzebujących, którzy nie mogą pozwolić sobie na obfite posiłki nawet w święta.
Puste miejsce przy stole: polska gościnność i pamięć o bliskich
W Boże Narodzenie tradycje nie omijają też wszystkich nieobecnych – zarówno tych, którzy nie mogą już zasiąść przy stole, jak i osób, które w każdej chwili mogą się zjawić. Dlatego też podczas przygotowywania kolacji wigilijnej i nakrywania stołu, zgodnie ze zwyczajem przygotowuje się dodatkowe miejsce. Jest to nie tylko symbol pamięci o bliskich, lecz także wyraz polskiej gościnności i otwartości.
Dodatkowe nakrycie to miejsce oznaczające gotowość do przyjęcia każdego, kto tego wyjątkowego wieczoru będzie potrzebował rodziny i czegoś ciepłego do zjedzenia, bo kiedy jest Wigilia, każdy powinien móc znaleźć dach nad głową i schronienie przed zimnem!
Sianko pod obrusem: staropolska tradycja wigilijna
Omawiając to, w jaki sposób obchodzona jest Wigilia w Polsce, tradycja wkładania sianka pod obrus nie może zostać pominięta! Jest to zwyczaj nawiązujący do ubóstwa, w jakim narodził się Jezus, a dokładniej żłobu, czyli skrzyni, w jakiej układa się pokarm dla zwierząt gospodarskich.
Oprócz tego, według wierzeń pogańskich, sianko pod obrusem ma też zapewnić dostatek w nadchodzącym roku. Przesądy wigilijne mogą jednak różnić się też zależnie od regionu Polski. Do dziś, w niektórych z nich, kultywowana jest jeszcze jedna, dość unikatowa tradycja, która polega na wyciąganiu źdźbeł siana spod obrusa: ta osoba, która wyciągnie najdłuższe, proste źdźbło, ma mieć przed sobą rok pełen dostatku i urodzaju.
12 potraw wigilijnych — tradycja, znaczenie i przepisy
12 potraw wigilijnych – tradycja ta jest jednym z najbardziej charakterystycznych elementów polskich świąt Bożego Narodzenia. Warto pamiętać o tym, że liczba ta nie jest przypadkowa – ma ona nawiązywać do dwunastu apostołów Jezusa Chrystusa, z którymi spożywał także ostatnią wieczerzę. Jako że trwa Wigilia, potrawy są postne i nie zawierają mięsa. Podczas kolacji najważniejsze ma być wspólne przeżywanie zbliżających się narodzin Chrystusa.
Jakie potrawy powinny znaleźć się na wigilijnym stole? Oto nasza lista!
- Wigilijny barszcz czerwony z uszkami – klasyczna zupa czerwona z pierożkami składanymi na kształt uszu i nadziewanymi grzybami lub kapustą.
- Pierogi – pierogi z pysznym nadzieniem, najczęściej na polskich stołach goszczą te z serem i ziemniakami oraz z kapustą i grzybami.
- Kutia – potrawa składająca się z kaszy pęczak z dodatkiem miodu, orzechów, suszonych owoców i przypraw.
- Karp – pieczony lub smażony karp, często podawany w galarecie lub w towarzystwie warzyw.
- Sernik – ciasto na bazie sera, z delikatnym smakiem i kremową konsystencją.
- Makowiec – świąteczne ciasto w formie rolady z nadzieniem z maku, orzechów i bakalii.
- Piernik – ciasto miodowe o korzennym smaku.
- Kluski z makiem – kluski makaronowe z dodatkiem maku i rodzynek.
- Krokiety z kapustą i grzybami – zawijane ciasto naleśnikowe z nadzieniem z kapusty i grzybów, obtoczone w jajku i bułce tartej i usmażone.
- Ryba po grecku – ryba duszona w warzywach, często w sosie pomidorowym.
- Kapusta z grochem – kapusta gotowana z grochem i suszonymi grzybami.
- Kompot z suszu – kompot przygotowany z suszonych owoców.
Należy jednak pamiętać o tym, że potrawy na święta Bożego Narodzenia mogą różnić się nie tylko zależnie od regionu, lecz także przepisów i tradycji rodzinnej. Najważniejsze jest to, aby do kolacji zasiąść wspólnie.
Karp wigilijny i inne ryby na polskim stole
Jak Wigilia w Polsce, to na stole w święta nie może zabraknąć ryb, a szczególnie – karpia. Co ciekawe, mimo że podaje się go jako jedną z dwunastu świątecznych potraw, jego tradycja wcale nie jest tak długa.
Ryba w kulturze chrześcijańskiej to drugi, obok chleba, dar od Boga, dlatego podczas wigilijnej wieczerzy nie może zabraknąć dań rybnych. Natomiast sam karp pojawił się na polskich stolach i zajął swoje miejsce na dłużej dopiero w czasach PRL-u. Było to spowodowane tym, że ryba ta była stosunkowo tania i prosta w hodowli, więc więcej osób mogło sobie na nią pozwolić.
Oprócz karpia na polskich stołach pojawiają się także inne ryby! Szczególną popularnością cieszą się między innymi śledzie, sandacze, a także karasie i leszcze. Wprowadzenie różnych gatunków ryb na wigilijny stół podkreśla bogactwo i różnorodność polskiej kuchni wigilijnej, ale stanowi też odzwierciedlenie regionalnych tradycji i indywidualnych gustów,
Kolędy i pastorałki: muzyczna strona polskiej Wigilii
Bez wątpienia zaczniesz zastanawiać się, za ile dni Wigilia w momencie, gdy usłyszysz w radiu pierwszy świąteczny hit! Warto jednak pamiętać o tym, że oprócz piosenek o świętym Mikołaju i Biegunie Północnym, mamy też piękne, tradycyjne kolędy i pastorałki stanowiące ważny element polskiego dziedzictwa kulturowego.
Do bożonarodzeniowego repertuaru należą między innymi znana na całym świecie „Cicha Noc”, a także „Przybieżeli do Betlejem”, „Bóg się rodzi” czy “Gdy śliczna Panna”.
Piosenki świąteczne polskie można usłyszeć w telewizji – przez trzy dni świąt Bożego Narodzenia transmitowane są nagrania z polskich kościołów, gdzie w magicznej atmosferze i akompaniamencie orkiestry śpiewają je największe gwiazdy polskiej sceny.
W świątecznym czasie, kolędy można też jednak często usłyszeć w tradycyjnych aranżacjach podczas jarmarków organizowanych w większych polskich miastach: Warszawie, Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu. Warto wybrać się tam całą rodziną, aby pokazać najmłodszym piękno wspólnego tradycyjnego kolędowania!
